Kültürpark’a ilişkin tartışmalar çeyrek yüzyılı aşkın zamandır sürüyor. “Uluslararası Izmir Kültürpark Düzenleme ve Mimari Proje Yarışması” duyurulduğu 1990 yılı başından beri tartışma konusu. Yarışmaya ilişkin tepkilerle başlayan, Kültürpark’ın özündeki tartışmalar sürüp gidiyor.
Cumhuriyet Gazetesi muhabiriyken not tuttuğum ajandalara şöyle bir göz attım. İçinde “Kültürpark” geçen haber notlarımdan gözüme ilişenleri derledim. İzlediğim etkinliklerde kim, ne demiş, onları paylaşmak istedim.
Sosyaldemokrat Halkçı Partili (SHP) Yüksel Çakmur‘un İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığı döneminin Fuar ve Turizm Müdürü Mehmet Refik Soyer ile 26 Ağustos – 20 Eylül 1989 tarihleri arasında 58. kez düzenlenen İzmir Enternasyonal Fuarı öncesinde basın toplantısında bir araya gelmişiz. İlk kez o toplantıda Soyer’den işitmiştim Kültürpark alanın fuardan arındırılması düşüncesini. Şunları söylemiş Mehmet Refik Soyer:
“Kentte 420 bin metrekarelik tek yeşil alan Kültürpark alanı. Yeşil alan üzerine yerleşim nedeniyle Kültürpark alanı içinde yeşil alan oranı üçte bire düşmüştür. Kültürpark’ı Kültürpark olarak bırakmalıyız. Fuar alanları ayrı tutulmalıdır. Basmane’deki eski otobüs garajında kapalı fuar alanı yapılması düşünülmektedir. Otoparkları, sosyal tesisleriyle bir fuar kompleksi olacak. Kültürpark ile entegre olacak. Belki kapalı alanları o alanda sokup Kültürpark’taki eski binaları yıkıp yeşil alan miktarını arttıracağız.”
***
“Uluslararası Izmir Kültürpark Düzenleme ve Mimari Proje Yarışması” 31 Mayıs 1990 günü düzenlenen panelde ele alınmış. İzmir Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Halit Şarlak‘ın yönettiği panelde o dönemin Mimarlar Odası İzmir Şube Başkanı Ali Dönmez özetle şunları söylemiş:
“Herkes demokrat, ama herkesin demokrasi anlayışı farklı. Bizim savımız halkın doğrudan yönetime katılması, alıncak kararlarda etkili olmasıdır. Büyükşehir Belediyesi İmar Yasası’na aykırı imar plan değişikliği yaparak Kültürpark’ı yapılaşmaya açmıştır. Dava açmak üzereyiz. Kültürpark bir kent parseli olarak yapılaşmaya açılmaktadır. Şartname tüm kent yaşamını olumsuz etkileyebilecek kullanımlara açıktır. Odamız daha önce de aynı görüşteydi. Fuarın başka bir alana taşınması görüşü 1975’ten buyana sürüyor.”
Kültür Bakanlığı İzmir 1 No’lu Koruma Kurulu Üyeliği ve Başkanlığı görevlerinde bulunan Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Cemal Arkon, Kültürpark’ın ikinci derece doğal sit alanı olduğunu anımsatmış. Doç. Dr. Arkon, panelde şu görüşleri dile getirmiş:
“Yapılacak değişiklikler için kurulumuzdan izin alınması gerekir. Büyükşehir Belediyesi zor yolu seçti. Proje şartnamesini hazırladıktan sonra kurulumuza başvurulmuştur. Yapılaşmanın üçgen alana kaydırılmasını, tescilli alan dışına çıkarılmasını önerdi. Kurtarma operasyonunda iki noktada itiraz oldu. İlki usul açısından. Bizi oldu bittiyle karşı karşıya getirmiştir. Kurulumuz bundan sıkıntı duyuyor. Herkes fuarı kendisine göre kurtarmaya çalışıyor. Kurul adına endişelerimizi bildirdik. Kurtarma işinde teknik hata yapılmıştır.”
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı ve Süs Bitkileri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Aysel Bayraktar, “Ortada bir sorun var. Planlamadan çok onun uygulanması güç” diye başlamış konuşmasına. “Her türlü planlamada sorunlar çıkabilir. Belediyenin yarışma açmasını olumlu kabul ediyoruz” demiş ve şöyle sürdürmüş paneldeki konuşmasını:
“İyi niyetli bir çaba. Fuarın kentin dışına kaydırılması, çıkarılması öngörülüyordu. 1978’lerde nazım imar planları değiştirilerek fuarın kent içinde kalması öngörülmüş. Bizde her zaman yasalar ve yasal kurumların kararları uygulanmıyor. Kültürpark geçmişten bugüne yapılaşmanın yeşili kemirmesiyle gelmiştir. Bugünkü arabesk durumun düzeltilmesi gerekir.”
Fuarın şehrin dışında bir alana çıkması gerektiğini düşündüklerini anlatan Prof. Dr. Aysel Bayraktar, “Bilimsel gerçekler, çağın gerçekleri bunu gerektiriyor. Üçgen alanı Kültürpark’a yeşil alan olarak katılması kent yaşamı açısından önemli bir konu olur. Belediyenin yola çıkarken aynı fuarı kentin dışına çıkarması gerekir görüşündeyim” demiş. Prof. Dr. Bayraktar, şu görüşleri dile getirmiş:
“Basmane alanı yoğunluğun yaşandığı bir yer. Fuarın getireceği yük büyük olur. Eğlence mafyası, gazino mafyasının planlı bir biçimde kent dışına çıkarılacak fuar alanına taşınması, kültürel etkinliklerin yapılacağı bir alan olan Kültürpark’ın kent parkına dönüştürülmesi uygun olur. Yanlış arazi ve kaynak kullanımı planlamayı baltalar. Sosyal rantın göz önünde bulunması çağdaş yaşamın gereğidir.”
***
Kültürpark ve fuar projesi üzerine tartışmalar
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Yüksel Çakmur, 01 Temmuz 1990 günü Büyükşehir Belediye Meclis toplantısında, “İşte fuar, yemyeşil bir fuar. İstismar etmeye kalkıştılar. Hemen sonra bunu yapmaya başlayacağız. Fuar, eğlence, dinlence alanıyla uluslararası şöhretine layık hale gelecek”demiş. Çakmur, 17 Ağustos 1990 günü Büyükşehir Belediye Meclisi’nde yaptığı konuşmada, “Halk fuara sahip çıkarsa, o fuarın niteliği köklü olarak sürecektir” görüşünü dile getirmiş.
***
Mimarlar Odası İzmir Şubesi’nce 03 Kasım 1990 günü “Kentsel Yeşil Alanların Kullanımı ve Kültürpark” konulu panel düzenlenmiş. Mimarlar Odası Başkanı Ali Dönmez, “İmar parselleri yeşil alana dönüştürülmezken yeşil alanlar imar parselleri durumuna getiriliyor” demiş. Dönmez, “Yeşil alanlar rant alanların haline getirilmemelidir. Kültürpark İzmir için büyük önem taşıyor” diye eklemiş.
DEÜ Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Türeyen, “Hızlı endüstrileşmenin getirdiği hızlı kentleşme yeşil alanları kemirmiş, sosyal, ekonomik yapıda değişmelere yol açmıştır. Büyük kentlerimiz birbirine benzer beton yığınlarından oluşmuş kuru kentler haline gelmiştir. İzmir de bu dramatik sonuçtan muaf değil” diyerek çarpıcı bir gerçeğe dikkat çekmiş.
Konuşmasına “Çağ atladığımız iddia edilen bir dönemde yeşili koruyalım mı, korumayalım mı tartışmaları yapıyoruz”diye başlayan DEÜ Mimarlık Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Orcan Gündüz, “Yeşil, yaşamın yeryüzündeki rengi, yani yaşamın kendisini simgelemektedir. Yeşil alanlar yaşamın temel direğidir, yaşam zincirinin başlangıcıdır. Yeşil, insanların dostudur. Günümüz kentlerinin yapay mekanlarında yeşil alanlar çok güç koşullarda yaşamaktadır. Birtakım olumsuz koşullarda yeşil alanların yaşamını sürdürmesi için insanların desteğine ihtiyaç vardır” demiş. Kişi başına Avrupa’da 30 – 40 metrekare yeşil alan düşerken, Türkiye’de imar mevzuatına göre kişi başına 7 metrekare yeşil alan öngörüldüğüne dikkat çeken Doç. Dr. Gündüz, sözlerini şöyle sürdürmüş:
“Ülkemizdeki uygulamada yeşil alanlar planlama sonucu artmış alanlardır. Yeşilin barınması açısından uygunsuz kentimizde konu büyük önem taşımaktadır. İzmir bozkırdaki kimi kentlerden yeşil alan bakımından daha fakirdir. Kültürpark İzmir’deki ilk gelişmiş park özelliğindedir. Doğal güzelliklerinin yanı sıra sosyal değerlerle de yüklüdür.Bozulmuş yapısına karşın Kültürpark yine kurtarılabilecek bir alandır. İzmir’deki son alandır, son ümittir.”
İzmir Büyükşehir Belediyesi’nde görevli Şehir Plancısı Ali Rıza Gülerman, belediyelerin yeşil alanların kurucusu, koruyucusu ve onarımını, bakımını yüklenen kuruluşlar olduğunu vurgulayarak başlamış konuşmasına. “Master planların, nazım planların İzmir doğruları üzerine oturtulması gerekir. 88 bin hektarlık metropol alan içerisinde 44 bin hektarı dört ilçe belediyesi sınırları içindedir. Nazım planları içinde uygulama planları 21 bin 400 hektarlık alanı kapsamaktadır” diyen Gülerman, kentsel gelişme alanlarına ilişkin şu bilgileri vermiş:
“Revizyon imar planlarının verdiği doymuş nüfus 4 milyon 100 bin. Kentleşmiş meskun mahallerde kişi başına aktif bir metrekare yeşil alan düşmektedir. 2010 yılına projekte edilen nazım imar planına göre, kişi başına yeşil alan miktarı 4 metrekare olacaktır. Nüfus yığılması yanında kentleşmeye açılacak alanlarda standartları yüksek yeşil alan ayrılmalıydı. Elimizdeki revizyon planları bize bir anda 50 – 70 metrekare yeşil alan veriyor. 26 Mart 1989’dan 1 Ocak 1990’a dek 713 bin 860 metrekare aktif yeşil alan kullanıma sunulmuştur.”
Bir başka Büyükşehir Belediyesi bürokratı, Fuar ve Turizm Müdürü Doğan Baran, Kültürpark’ın kent merkezinde toplam 421 bin metrekare üzerinde olduğunu belirtmiş. Bunun 110 bin metrekaresinin yeşil alan olarak kullanıldığını, 11 bin 700 metrekaresinin hayvanat bahçesi, 20 bin metrekaresinin açık sergileme alanlarından oluştuğunu söyleyen Baran, bilgi vermeyi şu sözlerle sürdürmüş:
“Kültürpark alanında 310 bin 837 metrekare alan çeşitli fonksiyonları yerine getirmektedir. Kültürpark, imar planında tek parsel halinde görülmektedir. Burada yapılaşma için ruhsat alınmasına gerek yoktur. Son yıllarda bir takım önlemler alınması yoluna gidilmiştir. Kültürpark, içinden uluslararası fuarın çıkarılmasıyla rekreasyon, kültür ve spor etkinliklerin yerine getirileceği bir alan haline gelecektir. Proje yarışmasının uygulamaya geçilmesi durumunda yeşil alan miktarının azalmayıp arttığı görülecektir.”
Serbest Mimar Ziyaettin Bilgin, paneldeki konuşmasında, “Kentlerde yeşil alan olmalı, kurulmalı, korunmalı düşüncesi endüstrileşmenin kentleri taşlaştırması sonucu ortaya çıktı” demiş. Bilgin, “İzmir’deki yeşil alanlar giderek tükeniyor. Eskiden kısa sürelerde piknik yapabileceğimiz, oturabileceğimiz yeşil alanlara ulaşırdık. Şimdi mümkün değil” diye eklemiş.
***
İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Yüksel Çakmur, 12 Kasım 1990 günü düzenlenen toplantıda Kültürpark’a ilişkin şu bilgileri vermiş:
“Fuar içindeki nikah salonumuzun hali bir köy düğün salonu gibi. Şimdi restoranı, kokteyl salonu, kafesiyle yeni ve kente yaraşır bir nikah salonunu en kısa zamanda kazandıracağız. Aralık ayı başında projeler gelecek ve hemen yapımına başlayacağız. Kültürpark’taki İsmet İnönü Sanat Merkezi, İzmir’in kültürel yaşamına katkıda bulunacaktır. Kültür de çok önemli. Kültür ve sanat etkinlikleri gerçekleştireceğiz. Kültürpark’taki Açıkhava Tiyatrosu 3 bin 500 kiişilik kapalı bir salon haline getirilecek. Hidrolik açılır – kapanır örtme sistemi düşünülüyor. İzmir Kültür ve Sanat Festivali’ne yetiştirilmesine çalışılacak. Kültürpark’a ilk kez ağaç dikiyoruz. Ulu ağaçlar dikilecek. Kültürpark’taki ağaçların yarısı hastalıklı, ölüyor. İlk kez ağaç dikimi , bakımı yapıldı. Ağaçlar yıkandı. Üniversiteden değerli bir bilim adamının danışmanlığında çalışmalar yütürülecek. Kültürpark’taki tüm işler, işletmeler kiralama yöntemiyle İZFAŞ’a verilecek.”
Çeyrek yüzyıl önce tartışmalar bu merkezdeydi. Notlarımdan gözüme ilişenleri, yorum katmadan aktarayım, anımsatayım istedim…
